Dijital Ürün Pasaportu (DPP) Nedir?

AB ESPR Döneminde Şirketler İçin Kapsamlı Rehber

Avrupa Birliği, Ecodesign for Sustainable Products Regulation – ESPR ile ürünleri sadece "enerji verimliliği" açısından değil, tüm yaşam döngüsü boyunca sürdürülebilirlik ve izlenebilirlik açısından yeniden tanımlıyor. Bu çerçevenin en kritik araçlarından biri de Dijital Ürün Pasaportu (Digital Product Passport – DPP).

Önümüzdeki birkaç yıl içinde, AB pazarına sunulan çok sayıda ürün grubu için DPP fiilen bir "giriş bileti" haline gelecek. Bu sadece AB'de üretim yapan firmaları değil, Türkiye'den AB'ye ihracat yapan tüm şirketleri doğrudan etkileyecek.

Bu yazıda DPP'yi;

ne olduğu,
hangi yasal zemine dayandığı,
hangi ürünleri kapsayacağı,
içinde hangi bilgiler olacağı
ve şirketlerin bugünden nasıl hazırlanması gerektiği açısından detaylı olarak ele alıyoruz.

Dijital Ürün Pasaportu (DPP) Nedir?

Kısa tanımıyla Dijital Ürün Pasaportu, ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca ihtiyaç duyulabilecek temel bilgilerin tutulduğu standartlaştırılmış dijital veri setidir.

Bu pasaport;

Ürünün kökeni (nerede, kim tarafından üretildiği),
Malzeme bileşimi,
Çevresel performansı (karbon ayak izi, enerji kullanımı vb.),
Mevzuata uyumu (ör. ESPR, REACH, sektörel tüzükler),
Bakım, tamir, yeniden kullanım ve geri dönüşüm talimatları

gibi verileri tek bir yerde toplar ve dijital olarak erişilebilir hale getirir.

Genellikle ürün üzerine yerleştirilen bir QR kod, barkod veya RFID/NFC etiketi ile ilişkilendirilir. Tüketiciden geri dönüşüm tesisine kadar tüm paydaşlar, bu kodu tarayarak ürünle ilgili güncel bilgilere erişebilir.

Özetle DPP, kağıt etiketlerin ötesine geçen, dinamik ve güncellenebilir bir "ürün kimlik kartı"dır.

DPP'nin Hukuki Zemini: ESPR ve Sektörel Mevzuatlar

DPP'nin hukuki temeli, 18 Temmuz 2024'te yürürlüğe giren Ecodesign for Sustainable Products Regulation (ESPR) – (AB) 2024/1781'dir.

ESPR:

Eski Eko-tasarım Direktifi'nin (2009/125/EC) yerini aldı,
Kapsamı sadece enerjiyle ilişkili ürünlerden neredeyse tüm fiziksel ürünlere genişletti (gıda, yem ve ilaç gibi bazı istisnalar hariç),
Ürünlere getirilecek ayrıntılı sürdürülebilirlik gerekliliklerinin, Komisyon'un yayımlayacağı "delegated act"lerle (yetki devriyle kabul edilen ikincil mevzuat) belirleneceğini düzenledi.

Bu çerçevede Dijital Ürün Pasaportu, ESPR kapsamındaki bilgi gerekliliklerini yönetmek için resmi araç olarak tanımlanıyor.

Buna ek olarak bazı sektörlerde, DPP benzeri dijital pasaportlar sektörel düzenlemeler içinde de zorunlu hale getiriliyor (ör. Bataryalar, Oyuncak Tüzüğü taslağı, Deterjan Tüzüğü ve yaklaşan diğer mevzuatlar).

Hangi Ürünler İçin Dijital Ürün Pasaportu Zorunlu Olacak?

ESPR, tüm ürünler için tek seferde DPP zorunluluğu getirmiyor. Önce öncelikli görülen ürün grupları seçiliyor, sonra bunlar için ayrıntılı kurallar yayımlanıyor.

Bugün itibarıyla öncelikli görülen ve DPP beklenen başlıca ürün grupları:

Tekstil ve hazır giyim,
Elektrikli ve elektronik ekipman,
Piller ve bataryalar (batarya pasaportu zaten ayrı bir düzenleme ile zorunlu),
Mobilya,
Yapı ve inşaat ürünleri (ör. cam, beton, yalıtım malzemeleri),
Orta vadede: oyuncaklar, deterjanlar, bazı kimyasal ürünler ve diğer tüketici ürünleri.

İlk ürün gruplarının DPP noktası 2027'den itibaren devreye girecek şekilde planlanıyor; ancak bu takvim, her ürün grubu için yayımlanacak özel düzenlemelere (delegated acts) göre netleşecek.

DPP İçinde Hangi Bilgiler Yer Alacak?

DPP'nin içeriği, ürün grubuna göre değişecek. Yine de AB kurumları ve çeşitli rehberlerde öne çıkan ortak veri kategorileri şöyle:

1. Ürün kimliği ve izlenebilirlik

Ürün adı, ticari adı, model/versiyon,
Üretici adı, adresi, iletişim bilgileri,
AB pazarına ilk arz tarihi,
Benzersiz ürün tanımlayıcı (ör. GS1 tabanlı ID, seri numarası),
Üretim partisi/lot numarası, üretim tesisi bilgisi.

2. Malzeme bileşimi ve kimyasal içerik

Temel malzemeler ve bileşim oranları,
Geri dönüştürülmüş içerik payı (pre-/post-consumer),
REACH kapsamındaki SVHC (yüksek önem arz eden maddeler) varlığı ve ilgili bildirimler,
Uygulanıyorsa kritik hammaddeler (CRMA kapsamında).

3. Çevresel performans

Ürün başına karbon ayak izi (ör. kg CO₂-eq),
Enerji ve su kullanımı göstergeleri,
Varsa EPD (Environmental Product Declaration) referansı,
Dayanıklılık, onarılabilirlik, yeniden kullanım, geri dönüştürülebilirlik göstergeleri.

4. Mevzuat ve uygunluk bilgileri

ESPR kapsamındaki ekotasarım gerekliliklerine uyum,
İlgili sektörel mevzuatlar (ör. Construction Products Regulation – CPR, Batarya Tüzüğü, Oyuncak Tüzüğü vb.),
Uygunluk değerlendirme prosedürü ve beyanları (CE, DoP vb.),
Test raporları ve sertifikalara referanslar.

5. Kullanım, bakım ve onarım

Kullanım talimatları,
Bakım, temizlik, onarım, parça değişimi ile ilgili yönergeler,
Ürün ömrünü uzatmaya yönelik tavsiyeler.

6. Ömrünün sonu ve geri dönüşüm

Söküm ve parçalarına ayırma talimatları,
Uygulanabilir atık kodları ve bertaraf seçenekleri,
Geri kazanım / geri dönüşüm için teknik bilgiler,
Geri dönüşüm tesisleri için ek veri alanları.

DPP'den Kim, Nasıl Faydalanacak?

Dijital Ürün Pasaportu, değer zincirindeki tüm aktörler için farklı avantajlar sunuyor:

Üreticiler ve ithalatçılar:

Yasal uyumluluğu kanıtlamak için standart bir araç,
Tedarik zincirinde şeffaflık ve güven,
Yeşil kamu alımları ve sürdürülebilirlik odaklı müşteriler için rekabet avantajı.

Perakendeciler ve markalar:

Tüketicilere güvenilir sürdürülebilirlik bilgisi sunma,
Ürün portföyünü sürdürülebilirlik kriterlerine göre yönetme.

Tüketiciler:

Ürün seçiminde bilinçli karar verme,
Ürünün nereden geldiğini, nasıl üretildiğini, nasıl atılması gerektiğini bilme.

Geri dönüşüm ve atık yönetimi sektörü:

Malzemelerin bileşimini bilerek daha verimli geri dönüşüm planlama,
Yüksek kaliteli ikincil ham madde üretimi.

Denetim otoriteleri:

Uyum denetiminde hızlı ve standartlaştırılmış veri erişimi,
Piyasa gözetimi süreçlerinde etkinlik.

Türkiye'den AB'ye İhracat Yapan Şirketler İçin DPP Ne Anlama Geliyor?

ESPR ve DPP kuralları, AB içi üretim ile AB'ye ithalatı hukuki olarak aynı çerçevede ele alıyor. Yani Türkiye'de ürettiğiniz bir ürün, AB pazarına arz ediliyorsa DPP kapsamına girecek.

Bu durum;

Sadece üretim süreçlerinizin değil,
Tedarik zincirinizin, veri yönetiminizin ve IT altyapınızın da güncellenmesini gerektiriyor.

DPP'ye zamanında hazırlanan ihracatçılar için bu süreç, aynı zamanda:

Rakiplerine göre daha şeffaf ve güvenilir bir profil,
Yeşil mutabakat ve sürdürülebilirlik odaklı projelerde tercih edilme,
Uzun vadede finansman ve yatırım kararlarında pozitif bir sinyal anlamına gelecek.

Şirketler Bugünden Ne Yapmalı?

Adım Adım DPP Hazırlık Yol Haritası

Regülasyonun ayrıntılı ek gerekliliklerini beklerken, şirketler bugün şu adımları atarak ciddi yol alabilir:

1. Ürün portföyü ve risk analizi

AB'ye ihraç edilen ürünlerinizin listesini çıkarın.

Bu ürünlerden hangileri; tekstil, elektronik, inşaat ürünü, batarya vb. öncelikli DPP gruplarına girebilir, tespit edin.

2. Veri envanteri oluşturun

Her ürün için elinizde halihazırda bulunan verileri toplayın:

Malzeme bileşimi ve kimyasal içerik,
Tedarikçi bilgileri ve sertifikalar,
Teknik performans verileri, test raporları,
LCA çalışmaları, karbon ayak izi hesapları, EPD'ler,
Kullanım, bakım, geri dönüşüm talimatları.

Eksik verileri belirleyip bir "veri boşluğu analizi" yapın.

3. Sorumluluk ve yönetişim modeli kurun

DPP verilerinden sorumlu olacak ekip veya fonksiyonu belirleyin (ör. Uyum/Regülasyon + Çevre/LCA + IT üçgeni).

Her veri alanı için bir "data owner" atayın (kim toplar, kim onaylar, kim günceller).

4. IT ve kodlama altyapısını planlayın

Ürünler için kullanılacak benzersiz kimlik yapısını (GS1 vb.) belirleyin.
Ürün etiketlerinizde QR kod, barkod veya RFID kullanımını planlayın.
DPP verilerini saklayacağınız altyapıyı seçin:
- Kendi geliştirdiğiniz veri tabanı + web arayüzü, veya
- DPP uyumlu bir SaaS platformu (traceability / product passport çözümleri).

5. Tedarikçilerinizi sürece dahil edin

DPP gerekliliklerini tedarikçilerinizle paylaşın.
Gerekirse sözleşmelere, veri paylaşımı ve şeffaflık ile ilgili hükümler ekleyin.
Kritik hammaddeler ve alt bileşenler için izlenebilirlik zinciri kurun.

6. Pilot DPP projeleri yapın

Öncelikli bir–iki ürün seçerek, tam DPP döngüsünü pilot olarak deneyin:

Veri toplanması,
DPP'nin oluşturulması,
QR kodla sahada test edilmesi (müşteri, bayi, servis, geri dönüşüm vb.).

Pilot projeler, ileride zorunluluk geldiğinde şok yaşamamanız için en iyi öğrenme alanıdır.

7. Eğitim ve iç iletişim

Satış, pazarlama, kalite, üretim ve lojistik ekiplerini ESPR ve DPP konusunda bilgilendirin.
Özellikle AB müşterileriyle çalışan ekiplerin, DPP'nin satış argümanına nasıl dönüştürülebileceğini bilmesi önemli.

İnşaat ve Cam Sektörü Özelinde Kısa Not

İnşaat ürünleri için DPP, revize edilen Yapı Malzemeleri Tüzüğü (Construction Products Regulation – CPR) kapsamında özel bir önem taşıyor. AB, inşaat sektöründe ürün bilgilerinin dijitalleştirilmesi ve CE işaretiyle ilişkilendirilmesi için CPR DPP sistemi üzerinde çalışıyor.

Düz cam, pencere sistemleri, cephe panelleri gibi ürünlerde:

Ürünün teknik performans değerleri (ısı iletkenliği, ışık geçirgenliği, güneş kontrolü vb.),
Kullanılan kaplamalar ve ara katmanlar,
Karbon ayak izi ve geri dönüştürülebilirlik potansiyeli,

gibi veriler, DPP üzerinden tasarımcı, müteahhit ve geri dönüşümcü ile paylaşılacak. Bu da hem yeşil bina projelerinde tercih edilme hem de yüksek kaliteli cam cullet akışlarının oluşması için büyük fırsat yaratıyor.

Sık Sorulan Sorular (SSS)

DPP ne zaman zorunlu olacak?

DPP, ESPR kapsamında seçili ürün grupları için, ilgili delegated act yayımlandıktan belirli bir süre sonra (genelde 18 ay civarı geçiş süresi) zorunlu hale geliyor. İlk ürün grupları için uygulamanın 2027'den itibaren başlaması bekleniyor.

Türkiye'deki üreticiler DPP hazırlamak zorunda mı?

Eğer ürününüz AB pazarına arz ediliyorsa (ihracat, AB içi satış vb.), ürün grubunuz için DPP zorunlu hale geldiğinde evet, DPP hazırlamak zorunda olacaksınız. Ürünün Türkiye'de üretilmiş olması bu zorunluluğu değiştirmiyor.

DPP ile "malzeme pasaportu" aynı şey mi?

Malzeme pasaportu (material passport), özellikle binalar ve inşaat sektörü için kullanılan ve yapı içindeki malzemeleri tanımlayan bir kavram. Dijital Ürün Pasaportu ise ESPR kapsamında ürün bazlı, daha geniş bir hukuki araç. İki kavram birbiriyle yakın ilişkili, hatta çoğu durumda malzeme pasaportu verileri DPP'nin bir alt bileşeni gibi düşünülebilir.

DPP sadece çevresel verilerden mi oluşuyor?

Hayır. DPP'de çevresel veriler çok önemli olsa da, aynı zamanda:

Ürün kimliği ve izlenebilirlik,
Mevzuata uyum, uygunluk değerlendirmesi,
Teknik performans değerleri,
Kullanım, bakım, onarım ve geri dönüşüm bilgilerinin

hepsi bir arada bulunuyor. Yani DPP, hem sürdürülebilirlik, hem de uyum ve izlenebilirlik aracı.

Sonuç: DPP Bir Yük Değil, Stratejik Bir Yatırım

Dijital Ürün Pasaportu, ilk bakışta "yeni bir veri yükü" gibi görünebilir. Ancak doğru kurgulandığında, şirketlere:

Daha güçlü bir AB uyum profili,
Değer zinciri boyunca şeffaflık ve güven,
Daha iyi ürün ve tedarik zinciri yönetimi,
Sürdürülebilirlik ve döngüsellik alanında somut ve ölçülebilir avantajlar

sağlar.

Özellikle Türkiye'den AB'ye ihracat yapan firmalar için, ESPR ve DPP gündemini önden yakalamak, ileride zorunlu hale geldiğinde panik olmadan, kontrollü ve stratejik bir geçiş yapmanın en akıllıca yolu olacaktır.